अध्ययन-अनुसन्धान (Essential Knowledge of the Overall Subject)

ताओ ते चिङ (The Way and its Power) लेखक – लाओत्से अनुवाद – नारायण गिरी अनुवादकीय ताओ ते चिङ (ताओ एक मार्ग र यसको सामर्थ्य) का रचनाकार लाओत्सेको जन्म र मृत्युको कुनै वास्तविक अभिलेख रहेको पाइँदैन।उनलाई कसैले ई.पू. ५०० मा जन्मिएका भन्छन् भने कसैले ई.पू. ६०४ मा जन्मिएका हुन् भनेका छन्।यिनलाई हुनान प्रान्तमा जन्मिएका र… Continue reading

स्रोत – What is Dialectical Materialism ? – Vassily Krapivin, Progress Publishers अनुवाद तथा सम्पादन – नारायण गिरी १) भौतिकवाद र आदर्शवादको उत्पत्ति र यसको निरन्तर संघर्ष विश्वको बारेमा विचारहरूको एक प्रणालीको, एक दृष्टिकोणको रूपमा दर्शनको जन्म दासहरूमाथि स्वामित्वयुक्त समाजमा अर्थात् दाससमाजमा भयो । आदिम सामुदायिक समाजमा दार्शनिक चिन्तन आफ्नो भ्रूण अवस्थामा थियो । त्यस… Continue reading

✍नारायण गिरी जैन दर्शन पूर्वीय दर्शनको नास्तिक दर्शन अन्तर्गत पर्ने एक पुरानो दर्शन हो।यसले वेदका शिक्षाहरूको खण्डन गर्दछ।जैन शब्दको व्युत्पत्ति ‘जिन’ बाट भएको हो र जसको अर्थ हुन्छ – विजयी अर्थात् जसले आफ्ना इच्छाहरू र भावनाहरूमाथि विजय प्राप्त गरेको हुन्छ, त्यसलाई जैन भनिन्छ।यो दर्शनको प्रारम्भ उत्तर वैदिक युगमा भएको हो। शुरूमा जैन मत धर्मको रूपमा… Continue reading

✍नारायण गिरी चार्वाक दर्शनलाई मानव जीवनको एक प्राचीन दर्शनको रूपमा लिने गरिन्छ।यो दर्शनलाई लोकायत वा लोकायतिक पनि भनिन्छ।लोकमा अन्यन्त प्रिय भएकोले लोकायत भनिएको हो। जुन मत मानिसहरूको बीचमा व्याप्त छ, जुन विचार सर्वसाधारणमा प्रचलित छ, त्यसलाई लोकायत भनिन्छ।यसलाई सामान्य मानिसहरूबाट प्राप्त विचार पनि भनिन्छ।यसमा लोकसँग गहिरो लगावलाई महत्त्व दिइएको छ र परलोकमा अविश्वासलाई व्यक्त गरिएको… Continue reading

✍नारायण गिरी वेदान्त दर्शन ज्ञानयोगको एक स्रोत हो, जसले व्यक्तिलाई ज्ञान प्राप्तिको दिशामा अभिप्रेरित गर्दछ भन्ने मान्यता राखिन्छ।  वेदको अन्तलाई वेदान्त भनिन्छ।वेदहरूको ज्ञानमार्गीय अंश नै वेदान्त दर्शन अन्तर्गत आउँदछ।यसको मुख्य स्रोत उपनिषद भएकोले नै यसलाई उपनिषद दर्शन पनि भनिन्छ ।सम्पूर्ण उपनिषद, श्रमद्भागवत गीता र ब्रम्हसूत्र यो दर्शनका आधार ग्रन्थको रूपमा मानिन्छन्।वेदान्तमा जति कुराहरूको उल्लेख छ,… Continue reading

✍नारायण गिरी मीमांसा दर्शन जैमिनि (ई.पू. चौथो शताब्दी) ले प्रवृत्तिमार्गी गृहस्थीहरू तथा कर्मकाण्डीहरूको लागि बनाएका हुन्।यसलाई जैमिनी दर्शन पनि भन्ने गरिएको पाइन्छ।मीमासा दर्शनलाई पूर्व मीमांसा पनि भनिन्छ।मीमांसा दर्शनलाई कर्म मीमांसा, धर्म मीमांसा, मूल्य मीमांसा र यज्ञ मीमांसा पनि भनिन्छ।यो दर्शन कर्म सिद्धान्तको सबभन्दा प्रबल समर्थक हो र यसका अनुसार कर्म गरी मानिसले सर्वोच्च पुरुषार्थ प्राप्त… Continue reading

✍नारायण गिरी वैशेषिक दर्शनका प्रवर्तक महर्षि कणाद हुन् र उनको वैशेषिक सूत्र नै यो दर्शनको मूल प्रमाणिक ग्रन्थ हो।कणभुक, उलूक र काश्यप जस्ता कणादका अन्य धेरै नामहरू पनि रहेका छन्।प्रशस्तपादको पदार्थधर्मसंग्रह वैशेषिक सूत्रको टीका हो। उदयन र श्रीधर पनि यसका अन्य टीकाकार मानिन्छन्।वैशेषिक दर्शनले विशेष नामक पदार्थमा बल दिँदै त्यसको विस्तृत विवेचना गर्दछ।न्याय र वैशेषिक… Continue reading

✍नारायण गिरी ताओवाद ब्रम्हाण्डको आवश्यक एकता, पत्यावर्तन, ध्रुबीकरण, शाश्वत चक्र, सबै मतभेदहरूलाई समतल गर्ने, सबै मानकहरूको सापेक्षता, दिव्य ज्ञान र सबैको पुनरागमनमाथि जोड दिने जीवनको दर्शन हो।ताओवादलाई ब्रम्हाण्डको परिवर्तनकारी ज्ञानको रूपमा पनि लिइन्छ।ताओवाद मुख्यगरी महानताको रूपमा विनम्रताको गुणमा आधारित छ। ताओवादले सादगी र निस्वार्थता, गैरउद्देश्यपूर्ण कारवाहीको जीवन जिउने र सहजताको सार व्यक्त गर्ने कुरालाई दर्शाउँदछ।ताओवाद… Continue reading

✍नारायण गिरी न्याय दर्शनका पवर्तक महर्षि गौतम (अक्षपाद) हुन र यसको मुख्य ग्रन्थ गौतमकृत ‘न्यायसूत्र’ हो, जसको श्रेय गौतम (लगभग दोस्रो शताआदी ईपू) लाई दिइन्छ।यसलाई पदार्थमीमांसात्मक प्रणाली पनि भनिन्छ।यो प्रथम धाराको प्राचीन न्याय हो भने यसमा मुख्य विषय पदार्थमीमांसा हो। न्याय प्रणाली गौतम र उनका महत्त्वपूर्ण प्रारम्भिक भाष्यकार वात्स्यायन (लगभग ४५० ईपू) देखि लिएर उदयन… Continue reading

✍नारायण गिरी पूर्वीय दर्शनहरूमध्ये योग दर्शन विश्वव्यापी रूपमा लोकप्रिय छ।यो दर्शन एक धेरै महत्त्वपूर्ण र साधकहरुको लागि परम उपयोगी मानिन्छ।यो दर्शनमा खण्डन-मण्डनको लागि युक्तिवादको अबलम्बन नगरी सरलतापूर्वक अत्यन्तै कम शब्दमा आफ्नो सिद्धान्त निरूपण गरिएको छ। योगदर्शन पनि द्वैतवादी दर्शन हो। योग दर्शनले हामीलाई आत्म-शुद्धि र आत्म-नियन्त्रणको व्यावहारिक मार्ग देखाउँछ।योग दर्शनको उद्देश्य मानिसलाई सम्पूर्ण रूपले आनन्द… Continue reading

✍नारायण गिरी सांख्य दर्शनको शाब्दिक अर्थ संख्या अथवा अंक हुन्छ।सांख्य शब्द ‘सं’ र ‘ख्या’ को संयोगले बनेको छ र ‘सं’ को अर्थ सम्यक तथा ‘ख्या’ को अर्थ ज्ञान हुन्छ।त्यसैले सांख्यको वास्तविक अर्थ सम्यक ज्ञान अर्थात पुरूष र प्रकृति बीचको भिन्नताको ज्ञान हुनजान्छ। सांख्यको अर्थ नै तत्वहरूको ज्ञान हो, जसबाट जीवले मुक्ति पाउन सकोस् भन्ने हुन्छ।यसको… Continue reading

✍नारायण गिरी दर्शन शब्द संस्कृत शब्द दृष्टिबाट आएको हो।जसको माध्यमबाट वास्तविक तत्वको अनुभव हुन्छ, त्यो दर्शन हो। अङ्ग्रेजी शब्द फिलोसोफीको शाब्दिक अर्थ “ज्ञानको लागि स्नेह” हो। व्यापक अर्थमा दर्शन भनेको वस्तु, प्रकृति र मानिसलाई यसको उत्पत्ति र लक्ष्यमा जाँच गर्ने तरीका हो।दर्शन जीवनको बारेमा एक शक्तिशाली विश्वास हो।शब्द व्युत्पत्तिको दृष्टिकोणले दर्शन शब्द संस्कृत भाषाको मूल… Continue reading